Fysiologie van Bewustzijn

Consciouness, J. Kim, Philosophy of Mind, Boulder, Westview Press, 2006.

Overtuigingen en vooronderstellingen

Een bepaalde emotie hoeft niet noodzakelijkerwijs gepaard te gaan met dezelfde emotionele ervaring, telkens wanneer die emotie zich in het bewustzijn aandient. Het verkeren in een bepaalde bewustzijnstoestand heeft vaak meer te maken met het hebben van bepaalde overtuigingen en disposities. Een dergelijk bewustzijn wordt dispositioneel-bewustzijn genoemd. Een bewustzijnstoestand kan gebaseerd zijn op een bepaalde dispositie waarvan we ons niet bewust zijn. Sinds Freuds uitvinding van de psychoanalyse wordt tegenwoordig algemeen aanvaardt dat mensen emotionele toestanden kunnen hebben, zonder zich actief bewust te zijn van de onderdrukte cognitieve vooroordelen. 

Een onuitgesproken overtuiging heeft niet noodzakelijkerwijs een bewuste fenomenologische tegenhanger, omdat het subject zich niet bewust is van de vooronderstelling.  Maar als denkhandelingen aan ons gezichtsveld kunnen worden onttrokken en geen fenomenologische uitdrukking hebben, hoe kunnen we dan achterhalen wat het fenomenologische verschil is tussen bijvoorbeeld ‘geloven’ of ‘hopen’? In welk opzicht zijn deze denkhandelingen fenomenologisch verschillend?  Kunnen we het verschil ontdekken door in onszelf te kijken? Hoe is het mogelijk om een externe blik te hebben op je eigen overtuigingen als je geen begeleiding hebt van een bepaald type van een verwante kwaliteit van fenomenologisch bewustzijn?

Fysiologie en bewustzijn

Er is gezegd dat ‘zich gedragen is wat organismen doen’. Dit concept ligt ten grondslag aan het behaviorisme, dat de wetenschappelijke studie van menselijk gedrag wil bevorderen, niet door te kijken naar psychologische processen, maar door zich te richten op uitgedrukt uiterlijk gedrag. Het behaviorisme stelt dat actie niet noodzakelijkerwijs correleert met innerlijke fysieke toestanden. Het is geen verrassing dat deze manier van denken veel filosofisch ter discussie is gesteld. Het lijkt dus relevant om te kijken of er in de ‘filosofie van de geest’ soortgelijke verklaringen zijn, die ons iets meer kunnen vertellen over de relatie tussen mentale en fysieke toestanden.

Een mentale toestand kan fenomenologisch, emotioneel of dispositioneel zijn. Hoewel de relatie tussen mentale en fysieke toestanden een zekere axiomatische vanzelfsprekendheid heeft, is het heel duidelijk dat geen enkele specifieke mentale toestand één op één gekoppeld kan worden aan een specifieke fysiologische toestand. Iets voelen of ervaren kan worden uitgedrukt in talloze verschillende soorten gedrag, zodat het vrijwel onmogelijk is om tot een wetenschappelijke conclusie te komen.

Mentale toestanden kunnen in twee grote categorieën kunnen worden verdeeld. Ten eerste zijn er mentale toestanden waarvan het subject zich actief bewust is. Ten tweede zijn er mentale toestanden waarvan het subject zich niet actief bewust is, maar die toch sterk aanwezig zijn in zijn of haar bewustzijn.