Max Stirner
Synopsis
Max Stirners ‘The Ego And It’s Own’ is een boek dat in zijn controverse, veel vragen oproept en veelal onbeantwoordt laat. Het fundamentele uitgangspunt lijkt te zijn dat het subject in een inauthentieke relatie staat ten aanzien van zijn eigen belang. Het subject stelt zijn eigen belang achter ten opzichte van ideeën en concepten extern aan hem zelf. Stirner opent hiermee het debat over het statuut van egoïsme waarmee hij lijkt te willen stellen dat er geen ethisch appél op egoïsme kan zijn – in de affirmatie of de ontkenning – maar dat egoïsme rationeel te funderen is. Heden ten dage sluit de descriptivieit van dit rationeel egoïsme aan bij de descriptiviteit van psychologisch egoïsme waarin het egoïsme als een fundamentele antropologisch constante wordt aangenomen.
Egoïsme als ondeugd
Het subject heeft zichzelf, naar het idee van Stirner, ervan overtuigd dat het pas een ‘goed mens’ is, als hij zijn egoïsme opgeeft om grotere doelen buiten zichzelf na te streven (God, humanisme, de staat, moraliteit). Wat het subject echter niet ziet – of toe wil geven – is dat het dienen van een doel buiten zichzelf altijd een doel voorzichzelf impliceert waaruit volgt dat egoïsme een rationeel te onderbouwen concept is.
Het subject is daarin niet vrij maar heeft zichzelf onderworpen aan grote externe ideëen die hij verder niet kritisch onderzoekt. Stirner spreekt in deze zin over ‘spoken’ of een ‘idee-fixe’ een term die in Stirners tijd, toen de psychologie nog in de kinderschoenen stond, gebezigd werd als mentale diagnose voor mensen die geestesziek waren. Het is bekend dat Stirners moeder deze diagnose kreeg toen ze in een inrichting opgenomen werd.
Emancipatie van het individu
Hoewel de draagwijdte van het boek verderrijkt dan de tijdsgeest waar het in geschreven is, blijft het wel van belang om de motivatie van de boodschap van het boek van Stirner in de context van zijn tijd te plaatsen. De eerste decenia van de 19e eeuw worden gekenmerkt door de revoluties en restauraties waarin de emancipatie van de burger en het onstaan van de burgermaatschappij centraal stond. Het lijkt erop dat Stirner deze emancipatie tot in het extreme wilde doortrekken om aan te tonen dat de ulitieme vrijheid van het subject een functie is van de mate waarin het zichzelf steeds opnieuw kan bevrijden van zijn eigen ‘idee-fixes’ voorbij aan de sociale status van dat moment. Stirner doet m.i. een krachtig appél op het individu om zijn eigen waarde niet achter te stellen bij een externe waarde (Verwehrte Dich!). Het vechten voor iets dat niet jouw ‘eigendom’ is, stelt Stirner gelijk aan het toestaan dat je bestolen wordt. Het individue dient in opstand te komen voor dat wat zijn ‘eigendom’ is in tegenstelling tot ‘de mens’ die de revolutie nastreeft vanwege het scheppen van een andere sociale realiteit.
Tot slot
Deze opvatting lijkt te impliceren dat Stirner bijvoorbaat (a priori) geen vertrouwen heeft in het concept van ‘de staat’ maar de actuele staatsvorm op de koop toeneemt. Het gaat er volgens hem niet om om de maatschappij te veranderen maar om je eigenheid in de actuele maatschappij op te eisen. Wat Stirner precies met zijn boek wil bereiken blijft m.i ambigue maar het tijdloze aspect dat ik erin kan herkennen is dat van de emancipatie van het subject ten opzichte machtsstructuren en de mores van de waan van het tijdsgewricht waarin het subject zich toevallig bevindt.
Een aantal inzichten van Stirner
Doe hetzelfde als God en bemoei je met je eigen zaak (concern)
Vervreem je niet van jezelf door je te identificeren met een zaak buiten jezelf (God, universerlias)
Egoïsme (ethisch) is geen pejoratief maar categories imperatief
Niet egoïstisch zijn is onmenslijk zijn, het onmenselijke is alles dat extern aan jezelf is.
Egoïsme een rationeel/ psychologisch
Gevecht om de zelfbevestiging (ontkenning)
Koppigheid
Intellectueel (idealen)
Praktisch (egoïstische interesse)
Concept of ‘fixed idea’/spoken/taal (sacred; buiten mijn macht)
Free speech
Faith, zedelijkheid/liberalisme, humanisme, de staat, human christianity
Bezeten
Hiërarchie, heerschappij van gedachten, heerschappij van de geest
Onderverdeling van Negroidity (eigenaar van de wereld van de dingen: kind) en Mongoloidity (eigenaar van de wereld van de geest, moraliteit in gewoonte: jeugd) en caucasian (spontaan) is teken van tijdsbeeld
Haal de waarde uit jezelf (Verwehrte Dich!)
Vechten tegen dat wat vreemd aan jezelf is, i.p.v. vechten voor dat wat je eigendom is (je niet laten bestelen)
Christendom is feodalisme
Opstand (individueel) versus Revolutie (sociaal)
A Priori Weak Anarchist (Leopolds distinctions)
All intercours with the world belongs to my Self enjoyment
Ik geeft gedachteloos waarachtigheid aan concepten buiten mezelf
Een gedachte is alleen van mezelf als ik er niet voor terugdeins hem te weerleggen
De waarheid is een privilege dat alleen te bereiken is voor hen die bereid zijn om te speculeren
De denker gelooft veel meer dan de gelovige
Mensen denken niet verder dan hun leraren ze geleerd hebben
Ik ben vrij als een ‘rationele ik’
Presupposition is een gedachte voor een gedachte
You are before thinking
De waarheid is een gedachte boven alle andere gedachten
De absolute overwinning van de geest die zich realiseert in het werkelijk is een idee fix
Het werkelijke is niets meer dan ik zelf
Christianity contempt voor de wereld
Het idee is bestaand en werkelijk, de wereld is schijn (Plato)
De vraag dient niet te zijn’Wat is de mens’ maar ‘Wie is de mens?