Algemene Introductie Op Bewustzijn

Consciousness, J. Kim, Philosophy of Mind, Boulder, Westview Press, 2006.

Wat is bewustzijn?

Hoewel de term ‘bewustzijn’ behoort tot een klasse van begrippen die de meeste mensen intuïtief begrijpen en gebruiken, blijken velen bij onderzoek toch vaak grote moeite te hebben om in rationele termen te definiëren wat bewustzijn eigenlijk is. Toch lijkt niets zo vertrouwd als ons bewustzijn. Bewustzijn kan ook worden opgevat als wakker zijn, of bewust zijn. We zijn ons elk moment in onze waken staat, bewust. Bewustzijn is zich bewust zijn van wat er buiten en binnen in onszelf gebeurt. De meesten van ons zijn geneigd aan te nemen, dat elke menselijke intentie gebaseerd is op het bezitten van bewustzijn. Een mens die geen bewustzijn meer heeft, heeft zijn menselijkheid verloren.

Descartes en bewustzijn

Voor de Franse filosoof Descartes was bewustzijn het equivalent van denken, en denken was het ultieme bewijs dat we bestaan. Volgens Descartes kan er in de geest niets anders gebeuren dan de daad van het denken; ‘ik denk, dus ik ben’. We kunnen ons bewust zijn van gedachten, en we kunnen ons bewust zijn, van die gedachten. Tegelijkertijd beweren sommige filosofen nog steeds dat het bewustzijn, althans in de een of andere vorm, niet echt bestaat en dat het niet meer is dan een filosofische fictie. De meesten van ons zijn er echter van overtuigd dat we bewustzijn hebben als we wakker zijn, en geen bewustzijn hebben als we slapen of in coma liggen.

Verschillende bewustzijnstoestanden

Bewustzijn of gewaar-zijn heeft ongeveer dezelfde betekenis als bewust zijn van gebeurtenissen, toestanden en processen. We kunnen ons bewust zijn van fysieke prikkels, maar ook van emoties zoals woede, plezier en verdriet. Veel overtuigingen, verlangens, hoop en herinneringen zijn  bewust. Dat impliceert dat er overtuigingen en verlangens kunnen zijn waarvan we ons niet actief bewust zijn, maar die wel degelijk aanwezig zijn in het mentale decor. Als we bewust zijn van een bepaalde toestand, is het niet noodzakelijk dat we op dat moment ook in die specifieke mentale toestand verkeren. We kunnen bewust zijn van onszelf als subject, ook wel subject-bewustzijn genoemd, en we kunnen bewust zijn van onze mentale toestand, ook wel toestands-bewustzijn genoemd.

Conclusie

Een mentale toestand is een bewuste toestand waarin het subject zich er actief van bewust is zich in die mentale toestand te bevinden. Op het moment dat we ons van iets bewust zijn, kunnen we een verbaal verslag van die toestand geven, maar dat is vaak niet meer dan een voorwaardelijke opsomming van een selectieve reeks mentale aspecten.

Bewust zijn van zintuiglijke gegevens die door een extern object worden gegeven, op de manier waarop het object zich aan de zintuigen presenteert, wordt fenomenologisch-bewustzijn genoemd. Het is de indruk van de roodheid van een tomaat, de geur van benzine of de ervaring van een pijnscheut in de rug. Dit type bewustzijn is niet afhankelijk van een cognitieve verantwoording en is dus het type bewustzijn dat wij delen met de meeste dieren. Maar ook al kunnen we ons actief bewust zijn van een bepaalde fenomenologische indruk, dan volgt daaruit nog niet dat we weten wat het is om een bepaald soort ervaring te hebben. Dit is de centrale stelling van Thomas Nagel in zijn artikel ‘What-it’s-like to-Be-A-Bat’.